One Step Beyond: Research Kamper Gymnasium en de Familie Kruijtbosch

One Step Beyond: Research Kamper Gymnasium en de Familie Kruijtbosch

Custom made tour en research
Eind september 2021 kreeg ik een bijzondere aanvraag van professor Richter, verbonden aan de afdeling Nederlandse en Duitse literatuur en cultuur van de University of Pennsylvania in Philadelphia.

Hij benaderde mij om archiefonderzoek te doen naar zijn voorouders, de familie Kruijtbosch, geworteld in Kampen. Gekoppeld daaraan heb ik voor hem en zijn aanverwanten een custom made wandeling georganiseerd en begeleid in Kampen, in de voetsporen van zijn verleden.

Het onderzoek en de wandeling leverde een bijzonder inzicht op in het leven van de familie en de gegoede burgerij en samenleving van het 19e eeuwse Kampen.

Het Witte Doek
Het onderzoek richtte zich primair op Wilhelmina Kruijtbosch (1886 – 1970), de overgrootmoeder van professor Richter. Onder haar pseudoniem Mini van den Iessel schreef zij de roman ‘Het Witte Doek’ (1937), gebaseerd op haar jeugd in Kampen (foto 1). In haar boek lezen we rake beschrijvingen van het leven van de gegoede burgerij en komen we locaties tegen, die we heden ten dage nog steeds kunnen zien. Zo spelen de kazernes een belangrijke rol. In haar roman lezen we:

Het instructiebataljon en opleidingsschool voor officieren vormen belangrijke bronnen voor inkomsten, brengen kleur en fleur in het stadje en in vele jonge meisjes harten’.

Deze kazerne staat er nog steeds, aan de Oudestraat, evenals de Koornmarktkazerne waar ook in het echte leven het hart van Wilhelmina werd geraakt. Zij ontmoette daar haar eerste en derde (!) man.

Het boek werd uitgegeven door KOK Kampen en grote delen van de correspondentie tussen de uitgever en Wilhelmina hebben we in het archief teruggevonden. Zo bedankt Wilhelmina in één van haar brieven Jan Hendrikus Kok, grondlegger van dit roemrijke bedrijf én Kampen passionado, voor zijn cadeautje aan haar: zijn zelfgeschreven boekje over de ‘Kamper-Uien’. Wilhelmina vindt het een waarachtig interessant overzicht geven van de Kamper geschiedenis en prijst zichzelf gelukkig dat zij zelf niet zo dom is als de mensen die in de volksverhaaltjes, de Kamper Uien, ten tonele worden gevoerd (foto 2)

Familiewapen
Na thuiskomst in Philadelphia kan professor Richter trots melden dat hij beschikt over een heus familiewapen. Staat toch mooi op je briefpapier of visitekaartje! In het boek ‘Nederlandse Familiewapens’ van H.Kits Nieuwenkamp kwam ik de volgende passage tegen:

Het geslacht Kruijtbosch is van oorsprong een familie van eigenerfde landbouwers uit Hall, gemeente Brummen, waar ter plaatse het oude stamerf ‘de Kruijtbosch’ nog wordt aangetroffen. In 1809 kocht Bernardus Bartels Kruijtbosch, van Hall een hofstede onder Ellecom en Haviksweerd, gemeente Rheden. Met dit laatste zal de Havikerwaard zijn bedoeld, zijnde landen aan de IJssel tegenover Bingerden.

Zijn kleinzoon Derk Jan Kruijtbosch, geboren 1818, vestigde zich omstreeks 1845 te Kampen en was daar directeur van de openbare Burgerschool in de Bovenwijk.

Zijn jongste zoon Dr. Barteld Kruijtbosch, geboren 1855, was aldaar rector van het stedelijk gymnasium, terwijl diens zoon Ir. D.J. Kruijtbosch, geboren 1883, plaatselijk directeur was van de Rijks Hoogere Burgerschool te Wageningen. Het wapen is ‘sprekend’ afgeleid van de naam (foto 3)

‘Een groot verlies’
Dit brengt ons bij Barteld Kruijtbosch (1855 – 1904), vader van Wilhelmina Kruijtbosch en overovergrootvader van professor Richter. Het onderwijs zit de familie vele generaties in het bloed, zo is wel gebleken. Van Barteld hebben we ook een flink aantal vondsten gedaan in het archief. Bovendien zijn van hem nog de meest tastbare sporen te zien in het huidige Kampen, waaronder zijn woonhuis, de school waar hij rector van was en zijn graf (foto 4). Een zeer grote foto, met daarop het volledige docentencorps van het Stedelijk Gymnasium en Barteld als rector, maakte grote indruk op professor Richter en mijzelf. Het is op zulke momenten dat de geschiedenis echt tot leven komt! Op deze foto en andere bronnen komt duidelijk het beeld naar voren dat Barteld een zeer gerespecteerd lid was van de Kamper samenleving. In een bijzondere notitie over zijn overlijden lezen we in de ‘Handelingen van den Raad der Gemeente Kampen’ uit 1904:

De voorzitter: ‘Ik heb elders reeds de gelegenheid gehad het grote verlies te memoriseren, dat de stad geleden heeft door het overlijden van den heer Kruytbosch. Ik wil dit thans hier nog eens herhalen, en ik geloof dat U het met mij eens is, dat de gemeente inderdaad een groot verlies getroffen heeft. De heer Kruytbosch was een man met uitmuntenden werkkracht, en een geachte persoonlijkheid. Ik stel U daarom voor aan de weduwe een brief van rouwbeklag te zenden, waarin ons leedwezen wordt uitgedrukt met het grote verlies door haar geleden. Kan de raad zich daarmede verenigen. Niemand tegen, dan is aldus besloten.

Verbondenheid
Dit onderzoek en de wandeling vormde een dankbare klus. Erg mooi om te ervaren wat familiebanden voor iemand kunnen betekenen en dat geen Atlantische Oceaan te groot is om de verbinding te kunnen maken in afstand en tijd. Persoonlijk voelde ik sterk de verbinding met dit onderzoek en mijn huidige werkzaamheden, als stadsgids maar vooral als docent op het Ichthus Gymnasium in Kampen. Op het moment dat ik met de leerlingen van het Ichthus bezig was met de behandeling van de ‘Metamorphosen’ van Ovidius, las ik niet veel later dat Barteld in zijn vrije tijd, voor zijn plezier, de ‘Tristia’ en de ‘Epistulae ex Ponto’ van Ovidius vanuit het Latijn in het Nederlands vertaalde. Inspirerend! Hoewel we dezelfde klassieke auteur onder de loep hebben genomen constateerde ik ook wel wat ‘kleine’ verschillen: (vooralsnog) geen statig herenpand aan de IJsselkade, en ook geen personeel  én inwonende (en betalende) leerlingen in huis voor mij. Dat laatste is misschien ook beter zo:)

Tips?
Dit onderzoek heeft mij verder nieuwsgierig gemaakt naar het leven in het 19e eeuwse Kampen en de roots van het gymnasiale onderwijs van deze stad. Ondertussen heb ik al wat lopen grasduinen in de Kamper Almanakken om een beter beeld te krijgen van het onderwijs en de locaties in de stad. Mocht u hierover tips voor mij hebben en/ of over de familie Kruijtbosch, dan houd ik me van harte aanbevolen! Gelieve te mailen naar kampenandbeyond@gmail.com

Reinier de Wit
Founder Kampen and Beyond

Met dank aan: de medewerkers van het Stedelijk Archief Kampen en in het bijzonder Otto Ottens voor zijn niet aflatende enthousiasme en betrokkenheid bij dit onderzoek.

Foto galerij

Share Button