Het Mysterie van Kampen

In dit verhaal leidt kunsthistoricus en kunstenaar Henrie Vogel ons rond in de Schepenzaal van het Stedelijk Museum Kampen. Hij zoomt in op de majestueuze 16e eeuwse schoorsteenmantel en laat zien dat er meer achter zit dan je zou denken !

Ontdek het Mysterie van Kampen !

De Schepenzaal was de plek waar vroeger in Kampen recht werd gesproken en waar het stadsbestuur (de schepenen) vergaderden. Henrie laat zien op welke wijze de compositie van de schouw van Colijn de Nole model stond voor het wereldbeeld in Kampen….and Beyond. Deze schouw heeft hij ook op kunstzinnige wijze onderzocht en vertaald naar een kunstwerk.  Zijn kunstwerk gooide hoge ogen bij zowel de vakjury als het publiek van de Kunstprijs Kampen 2015.

De Gulden Snede in de Schouw van Colijn de Nole

Tekst en beeld : Henrie Vogel

Het Goede, Het Ware en het Schone

De schouw laat zowel in voorstelling als in compositiestructuur zien hoe het Goede, het Ware en het Schone zich verhouden. Over de voorstellingen is al veel geschreven, maar over de compositorische structuur had naar mijn bevinden nog niemand zich gebogen. Ik heb geprobeerd de toepassing van de Guldens snede in de schouw te herkennen. Ik ontdekte een eenvoudige compositieopzet, op basis van deze verhouding. Ik laat zien hoe die guldens snede is gebruikt en hoe die verhouding daarmee ook zinnebeeldig de machtsverhoudingen in guldensnede-perspectief zet. In mijn werkstuk heb ik op mijn bevindingen geïmproviseerd.

De schouw van Colijn de Nole laat een wereldbeeld zien. Het wereldbeeld van de Renaissancemens, in een echt Hollandse versie. Fascinerend, een kosmologie in een schoorsteenmantel. Echt een hoogstandje waarin we de vooraankondiging mogen zien van het wereldbeeld dat  Jacob van Campen 100 jaar later weergaf in het stadhuis te Amsterdam, nu het paleis op de Dam genoemd.

Vorstenspiegel

Het is een Vorstenspiegel: de landheer kan aflezen wat het stadsbestuur van Kampen van hem verwachtte. Het is een in steen vastgelegd contract. De keizer regeert dan wel bij de gratie van God maar heeft een dienende taak naar de burgers van de stad.  Van de landsheer werd verwacht dat hij de afgebeelde 7 christelijke hoofddeugden in huis had, dat is goed voor de burgers en de handel. Deze visie op de maatschappij is duidelijk te plaatsen in de late middeleeuwen en de compositie heeft dan ook kenmerken van de renaissancestijl. Colijn de Nole is ingehuurd vanwege zijn kennis in het  hanteren van de “Goede stijl”, d.w.z. dat verwacht werd dat hij de nieuwste inzichten omtrent  de Italiaanse, en dus Griekse en Romeinse kunstwerken moest tonen. Deze schouw is een staaltje van die kennis, waarmee het stadsbestuur wilde laten zien ook die idealen van de nieuwe tijd te omarmen.

Zeer waarschijnlijk kende Colijn de Nole de voorbeeldboeken van Vredeman de Vries, die de voorbeeldboeken van Vitruvius uit Italie vertaald had naar de Nederlandse situatie. Daardoor wist hij precies hoe een zuil gemaakt moest worden en hoe een versiering. Alles in de goede stijlorde. Daar hoorden ook verhoudingen bij.  Die verhoudingen, daar ben ik naar gaan zoeken.

Ontdekkingstocht

In de onderstaande fotogalerij laat ik mijn zoek – en ontdekkingstocht zien. De afbeeldingen staan op volgorde van de tekst :
De getallenreeks van Fibonacci (afb. 1 en 2) kan vertaalt worden naar een ruimtelijke dimensie : een rechthoek (afb. 3) Ik heb die rechthoek gezocht in de opstand van de schouw. Ik zocht ook naar de vijfhoek maar die vond ik niet. Wel de zeshoek.
Zo ontdekte ik dat de hele schouw zeer waarschijnlijk is uitgezet op de vloer van zijn werkplaats in 36 rechthoeken. De derde dimensie is uitgeklapt (afb. 4). Nu kon ik de ornamenten terugvinden in verhouding (afb. 5) Ik besloot mijn werkstuk op basis van 36 rechthoeken te maken. Ik heb eerst letterlijk de vormen overgenomen op 36 rechthoeken (afb. 6, 7, 8, 9)

Ik ontdekte bij toeval dat mijn kunstgeschiedenisboek dat handelt over de Gulden Snede en de Renaissance bladzijdes had met de gulden snedeverhouding, wat vroeger gebruikelijk was (afb. 10). Ik heb 36 pagina’s uit mijn kunstgeschiedenisboek gebruikt (afb. 11)

De papierlaag heb ik weggeschuurd. Te zien is nog de achterzijde van de pagina’s, en dan nog alleen de inkt. De tekst is niet te lezen daardoor. Dat ontdekte ik bij toeval: papier lost op in water, inkt niet. De inkt zat al vastgebakken aan de acryllaag waarmee ik de papieren gelijmd had op het hardboard. Ik vond die onleesbaarheid wel mooi. In onze tijd hebben we immers niet meer zo’n helder wereldbeeld?  (afb. 12 en 13).

Ik heb met kleur de figuren uit de voorstelling gesymboliseerd. Zo is abstract weergegeven hoe de jonge keizer recht handhaaft bij de gratie Gods en de gratie van de magistraten.  In het centrum: Barmhartigheid. Dat  is goed voor de handel immers? 50 jaar later komt datzelfde volk in opstand, de keizer had het kunnen weten! (afb. 14 en 15)

Passie

Ik ben blij met het resultaat van mijn onderzoek en de belangstelling die ik kreeg voor mijn werk. Het is erg leuk om je passie te delen. Ik hou van originele nieuwe gezichtspunten en kan verbanden leggen. Zo legde ik verband tussen de gulden snede-kennis en de schouw van Colijn de Nole en vond bijzondere nieuwe inzichten. Maar onderweg vond ik meer! Wist je dat niet alleen de schouw in de Schepenzaal ontworpen is met de principes van de Gulden snede maar ook in de plattegrond van de Bovenkerk? Ik liet zien hoe de middeleeuwse bouwers uitgingen van de basisprincipes van de cirkel, de driehoek, het vierkant en de vijfhoek. Wist je dat de gulden snede en het pentagram door de Duitse schilder Caspar David Friedrich gebruikt werd om zijn composities van een innerlijke structuur te voorzien? Het is toch bijzonder dat er steeds nieuwe deuren opengaan als je je ergens in verdiept?

Henrie Vogel

afb. 1

afb. 2

afb. 3

afb. 4

De Schepenzaal Kampen: rijk aan symboliek

afb. 6

afb. 7

afb. 8

afb. 9

afb. 10

afb. 11

afb. 12

afb. 13

afb. 14

afb. 15

Meer weten ?

De Schouw en het Stedelijk Museum Kampen

Kunsthistoricus Reinier de Wit en Kunsthistoricus / Kunstenaar Henrie Vogel vinden De Schouw van Colijn de Nole een parel. Graag vertellen wij u meer over zowel de compositie als de symbolische voorstellingen van dit bijzondere kunstwerk:  via een lezing of een rondleiding in het Stedelijk Museum. Het verhaal van de Schepenzaal laat zich mooi combineren met de rest van de collectie zoals De Oranjegalerij. Voor het onderwijs geldt een apart, gereduceerd tarief, zie ook : Educatie.

Henrie Vogel

Henrie Vogel is professioneel kunstenaar en werkzaam op het Kampereiland. De ontdekkingsreis is een cruciaal element van zijn autonoom werk, zijn cursussen op kunstzinnig en kunsthistorisch vlak en coaching. Henrie Vogel is een van de partners van Kampen and Beyond. Over zijn serie ‘Rafelranden in de IJsseldelta’ is ook een blog geschreven.